Pszczelarze pracujący przy ulu są narażeni na ataki pszczół. Od stuleci podczas tych zajęć stosują dymienie w celu zmniejszenia ryzyka użądlenia. Gęsty dym wydostający się z podkurzacza sprawia, że pszczoły stają się niegroźne. Dlaczego tak się dzieje? W jaki sposób dym uspokaja pszczoły miodne?
W sytuacji zagrożenia pszczoły-robotnice zdecydowanie bronią swojego gniazda. Wejścia do ula pilnuje stale grupa strażniczek. Jeśli coś je zaniepokoi, przyjmują charakterystyczną postawę i wydzielają feromony alarmowe. To samo dzieje się, gdy użądlą – feromony emitowane są przez żądło pozostawione w ciele wroga, co wskazuje innym pszczołom cel ataku.
Podkurzanie sprawia, że robotnice natychmiast napełniają swoje wola miodem. Są przez to mniej agresywne i spada ich wrażliwość na obecność feromonów alarmowych. Jeszcze do niedawna uważano, że robotnice z pełnym wolem mają duże trudności z użądleniem i dlatego podkurzając je możemy czuć się bezpieczni.
Badania i obserwacje opublikowane w Journal of Insect Behavior wykazały jednak, że niektóre robotnice nie opróżniają wola napełnionego pod wpływem dymu przez następne dwie godziny, a pomimo to ich agresja szybko powraca. Skoro pszczoła obciążona wypełnionym wolem wciąż jest zdolna do użądlenia, musi działać inny mechanizm, wyjaśniający zachowanie tych niezwykłych owadów.
Kluczem do rozwiązania tej zagadki okazał się wpływ dymu na receptory węchu znajdujące się na czułkach pszczoły. Pomiary dokonane przy pomocy specjalnych elektrod wykazały, że w obecności dymu zanika wrażliwość receptorów na feromony alarmowe. Normalna zdolność wyczuwania zapachów powraca po około piętnastu minutach. Dlatego podkurzanie powtarza się często, by uniknąć agresji owadów.
Stwierdzono też, że dym nie blokuje selektywnie receptorów na feromony alarmowe, ale wszystkie receptory odpowiedzialne za zmysł powonienia. Dzięki temu pszczoły nie wyczuwają również obcych zapachów, które mogą wskazywać na obecność pszczelarza.
Źródło: Visscher P.K. Vetter R.S. i Robinson G.E. 1995 Alarm pheromone perception in honey bees is decreased by smoke (Hymenoptera: Apidae). Journal of Insect Behavior 8(1): 11-18.
