Warroza to pasożytnicza choroba czerwiu i pszczół wywoływana przez roztocza Varroa destructor. Warroza jest jedną z najpowszechniejszych i najgroźniejszych chorób pszczelich. Nieleczona z czasem prowadzi nawet do ginięcia rodzin.
Pajęczak Varroa destructor na świecie pojawił się w połowie XX wieku na terenie południowo – wschodniej Azji, która była pierwotnym obszarem występowania pasożyta. Do Europy pasożyt trafił w latach 70. XX wieku, natomiast w Polsce warroza pojawiła się na początku lat 80. – w 1980 wykryto obecność warrozy w pasiekach w województwie lubelskim, a w 1985 roku występowała już na terenie wszystkich województw. Obecnie warroza jest najpowszechniejszą chorobą pszczelą.
Varroa destructor – rozmnażanie
Warroza rozmnaża się w zasklepionych komórkach z czerwiem. Samice Varroa destructor przedostają się do komórki tuż przed ich zasklepieniem i w niej składają jaja. W zależności od rozwoju choroby w danej rodzinie, w jednej komórce pszczelej bądź trutowej może wejść od jednej do nawet kilku samic Varroa destructor. Z pierwszego złożonego przez samicę jaja wykluwa się samiec, z kolejnych – po jednym dziennie – tylko samice. Pełny rozwój Varroa trwa około tygodnia. Pasożyt żywi się hemolimfą larwy pszczelej. Warroza w rodzinie pszczelej potrafi rozmnażać się błyskawicznie. W ciągu roku z niewielka grupa licząca kilkadziesiąt pasożytów pod koniec sezonu może rozmnożyć się do kilku tysięcy osobników.
Warroza wykorzystuje do rozmnażania zarówno komórki trutni jak i robotnic. Varroa destructor o wiele częściej wybiera jednak komórki trutowe (około 7 razy częściej). Pasożytując na larwach trutnia warroza rozwija się bowiem szybciej – na czerwiu robotnicy rozwija się zazwyczaj jedna zdrowa samica Varroa destructor, na czerwiu trutowym natomiast trzy – cztery. W okresie bezczerwiowym pasożyty bytują na dorosłych osobnikach – pobierają od nich hemolimfę nakłuwając, najczęściej pomiędzy pierwszym i drugim segmentem tułowia, błonę międzysegmentalną.
Warroza – objawy
W pierwszych etapach rozwoju warroza jest niemal niezauważalna. Pasożyty są niewidoczne w komórkach z czerwiem, trudno dostrzec je także na dorosłych pszczołach. Pojedyncze osobniki są widoczne na ciele pszczół dopiero wtedy, gdy ich populacja jest naprawdę duża. Na tym etapie epidemii widoczne są już także inne symptomy – pszczoły są słabsze, mniej aktywne, wiele z nich jest uszkodzona i okaleczona, co prowadzi do ginięcia rodziny pszczelej. Osłabione i uszkodzone przez warrozę pszczoły atakowane są także przez inne choroby, wirusy, itp.
Najbardziej zgubna jest inwazja warrozy w okresie przygotowania do zimowli, kiedy to pasożyty masowo przedostają się – z braku czerwiu trutowego – do komórek z czerwiem pszczelim. Czerw porażony przez Varroa destructor rozwija się gorzej. Wygryzione pszczoły są mniejsze, mają krótsze odwłoki, często zdeformowane skrzydła. Rozpoznanie warrozy opiera się na badaniu czerwiu lub pszczół na obecność pasożyta. Czerw badany jest po odsklepieniu komórek oraz wyjęciu poczwarek oraz dokładnym ich obejrzeniu. Natomiast pszczoły badane są
Zwalczanie i leczenie warrozy
Z tego względu, że Varroa destructor preferuje zagnieżdżanie się w komórkach trutowych, w celu ograniczenia zasięgu choroby stosuje się planowe wycinanie czerwia trutowego. Wycinając i wyrzucając fragmenty plastrów z czerwiem trutowym eliminujemy znajdujące się wewnątrz roztocza. Efektem tych działań jest ograniczenie inwazji warrozy w rodzinie.
Do zwalczania warrozy w rodzinie stosowane są także rodzaju preparaty antywarrozowe. Obecnie istnieje co najmniej kilkanaście różnych preparatów przeciwko warrozie. Preparaty powinny być podawane rodzinie pszczelej w ściśle określonych terminach. Leki przeciwwarrozowe podawane są przez pszczelarzy, lecz odpowiedni dobór preparatu oraz sposób zwalczania powinien być określony przez lekarza weterynarii.
Pszczelarze i naukowcy wciąż poszukują także nowych rozwiązań, które skutecznie powstrzymywałyby rozwój warrozy.
Źródła: Hodowla pszczół, red. prof. Jerzy Wilde, prof. Jarosław Prabucki, Poznań 2008; Werner Gekeler, Pszczoły. Poradnik hodowcy, Warszawa 2014.
Fot. Gilles San Martin, flickr, (CC BY-SA 2.0)
