Nosemoza jest chorobą pszczół wywoływaną przez sporowce Nosema apis lub Nosema ceranae. Nosemoza wywołana przez ten drugi rodzaj pasożyta jest o wiele groźniejsza dla pszczół, doprowadzając do śmierci owada już w ciągu kilku dni od zarażenia.

Do zarażenia nosemozą dochodzi w trakcie pobierania przez pszczoły pokarmu – miodu, pierzgi lub wody. Wówczas spory przedostają się do jelita środkowego pszczoły, gdzie zachodzi ich rozwój, w trakcie którego dochodzi do naruszenia struktury jelita, co prowadzi do problemów z wchłanianiem produktów przemiany materii. W wyniku tego pokarm jest gorzej trawiony i słabiej przyswajalny. Dodatkowo w chorym jelicie pszczoły tworzą się dobre warunki do rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych oraz dochodzi do zatrucia pszczół toksynami, które powstają w trakcie rozpadu komórek jelita. W wyniku zarażenia rodziny nosemozą zmiany zachodzą także w jajnikach matki, w wyniku czego matka nie jest w stanie wydzielać odpowiedniej ilości feromonów odpowiedzialnych za utrzymanie nastroju rojowego. Nosemoza prowadzi do powolnej (w przypadku zakażenia pasożytem Nosema apis) lub szybkiej (już w czasie kilku dni w przypadku zakażenia Nosema ceranae) śmierci pszczoły oraz osłabienia, a w konsekwencji ginięcia, całej rodziny.

Źródłem zarażenia nosemozą mogą być:

  • chore pszczoły,
  • matka,
  • produkty pszczele,
  • ule,
  • oraz sprzęt pszczelarski.

Czynnikami wpływającymi na szybszy rozwój nosemozy są:

  • przedłużająca się zimowla
  • niska jakość pokarmu zimowego
  • wysoka wilgotność w ulu
  • przedłużająca się zima
  • niepokojenie pszczół w trakcie zimowli
  • osłabienie rodzin warrozą i innymi chorobami
  • późne dokarmianie syropem cukrowym.

Objawy zarażenia rodziny pszczelej nosemozą są dość charakterystyczne, pszczoły zaatakowane nosemozą wydają się być niespokojne, oprócz tego zaobserwować możemy, między innymi:

  • oddawanie kału w ulu
  • częste wypryski
  • wydobywający się z ula charakterystyczny cuchnący zapach
  • pokrycie ścian i plastrów śmierdzącym kałem
  • duża liczba martwych, wilgotnych pszczół wokół wylotu i na dennicy
  • nierównomierny i późny oblot wiosenny
  • pobrudzenie kałem przedniej ściany i daszka ula
  • rozdęty odwłok pszczół
  • powiększone, białe jelito środkowe widoczne po rozerwaniu pszczoły.

 

Nosemoza wywoływana jest przez dwa gatunki spor – Nosema apis oraz Nosema ceranae. Ten drugi – o wiele groźniejszy – pasożyt został zaobserwowany u pszczół po raz pierwszy dopiero w 2004 roku w Chinach. Obecnie możemy go spotkać u pszczół niemal pod każdą szerokością geograficzną, także w Polsce. Pszczoły zaatakowane przez spory Nosema ceranae giną – często poza ulem – zazwyczaj w ciągu około 8 dni od zarażenia, natomiast pszczoły zarażone pasożytem Nosema apis żyją kilka razy dłużej (18-54 dni). Nosemoza wywołana przez Nosema ceranae może wystąpić podczas całego okresu pasiecznego, natomiast nosemozę wywołaną przez Nosema apis obserwujemy tylko w czasie wczesnowiosennym i wiosennym.

Zapobieganie powstania choroby związane jest z dbałością o utrzymywanie właściwej higieny w pasiece oraz odpowiednie dokarmianie zimowe wartościowym pokarmem. Częsta wymiana plastrów, zasiedlanie rojów i odkładów wyłącznie do oczyszczonych i właściwie odkażonych uli, zapewnienie dobrej wentylacji ula, a rodzinom pszczelim spokoju w trakcie zimowli pozwala zminimalizować ryzyko wystąpienia nosemozy.

 

 

 

Źródła: Konstanty Romaniuk, Choroby i wrogowie pszczół oraz szkodniki produktów pszczelich, w: Hodowla pszczół, red. prof. Jerzy Wilde, prof. Jarosław Prabucki, Poznań 2008. | Werner Gekeler, Pszczoły. Poradnik hodowcy, wyd. RM, Warszawa 2014.